از نگاه اطبا، هر کدام از فصل‌ها شروع و پایان مختلفی دارند که ممکن است با محاسبات نجومی رایج تفاوت داشته باشد. فصل پاییز نیز از این امر مستثنا نیست و لزوما با به صدا درآمدن زنگ مدرسه‌ها شروع نمی‌شود! پاییز از نگاه اطبا، مخالف بهار است و با آغاز ریختن برگ‌های درختان، از بین رفتن میوه‌های تازه آن‌ها و تغییر رنگ آن‌ها شروع می‌شود. (که این اتفاق در اقلیم‌های مختلف زمان متفاوتی دارد.)
فصل آفتاب‌های گرم و غروب‌های سرد
طبع پاییز از لحاظ گرمی و سردی نزدیک به معتدل است ولی از لحاظ رطوبت و خشکی معتدل نمی‌باشد، بلکه خشکی در آن غالب است. خشکی زیاد، این فصل را مستعد تغییر دمای زیاد در طول شب و روز کرده است. همین مسأله باعث شده تا هوا در زمان تابش آفتاب به شدت گرم شده و بعد از غروب به شدت به سمت سردی برود.
اگر شما در محلی زندگی می‌کنید که هوای سرد و خشکی دارد، این حالت تشدید می‌شود. بنابراین مهم است که اقلیم محل زندگی‌مان را به خوبی بشناسیم و تدابیر زندگی خودمان را بر اساس تغییرات آب و هوا و فصل‌ها تنظیم کنیم.
چرا در پاییز بیشتر بیمار می‌شویم؟
حکما اعتقاد دارند که رفت و آمد انسان‌ها از هوای به شدت گرم به سمت هوای به شدت سرد باعث ایجاد انواع و اقسام بیماری‌ها، به خصوص بیماری‌های سرد و خشک می‌شود؛ بیماری‌هایی مثل خشکی پوست، افسردگی (که امروزه به افسردگی پاییزی مشهور است)، درد مفاصل، عظم طحال، بیماری‌های سوداوی و …. (در آینده درباره این بیماری‌ها بیشتر صحبت خواهیم کرد.)
از «نَزله» تا «سرماخوردگی»
یکی از بیماری های رایج و شایع فصل پاییز همانی است که این روزها به اسم سرماخوردگی می‌شناسیم. حکما سرماخوردگی را نَزله و یا زُکام می نامند. نزله و زکام بر اساس علتی که آن‌ها را به وجود آورده، به ۵ دسته تقسیم می‌شوند.
به طور خلاصه هم نزله و زکام سرد داریم و هم نزله و زکام گرم. گرمی و سردی این بیماری ممکن است از خارج بدن به بیمار برسد و یا منشا داخلی داشته باشد. پنجمین علت نزله و زکام ناشی از امتلا یا پرشدگی اخلاط است. (البته اخلاط در طب ایرانی اسلامی با آنچه در ذهن عامه مردم جای گرفته متفاوت است. فقط همین را بگویم که اخلاط غذای حقیقی بدن هستند. بقیه ماجرا را باید جداگانه و به تفصیل شرح بدهم.)
چه‌کار کنیم که سرما نخوریم؟
اولین قدم برای پیشگیری از سرماخوردگی این است که در این فصل در معرض گرمای شدید آفتاب و سرمای شدید شبانه نباشیم. یا اگر مثلا در هنگام سرما از خانه خارج می‌شویم، خود را به خوبی بپوشانیم. نقاط مهمی که باید برای جلوگیری از سرماخوردگی پوشیده باشند سر، گلو و کف پا است.
یکی دیگر از تدابیر مهم این فصل کم‌کردن حجم غذا است. بدن ما به علت مصرف زیاد میوه‌های لطیف در طول تابستان، در پاییز مستعد چیزی به نام فساد اخلاط می‌شود. برای همین خوب است که حجم خورد و خوراک را کاهش دهیم تا طبیعت بدن فرصت داشته باشد اخلاط غیر منهضم باقیمانده در بدن را هضم کند.
از میوه‌های بسیار مناسبی که در این فصل می رسد میوه‌ی بِه (یا سَفَرجل) است. این میوه را می توان به اشکال مختلف از جمله مربا، داخل خورشت‌ها و یا به صورت کبابی و پخت در فر استفاده کرد. بِه میوه‌ای است که در عین تقویت معده و هاضمه، قلب را هم تقویت می‌کند.
حالا اگر سرماخوردیم چکار کنیم؟ در نوشته بعد در این باره خواهم نوشت.
